Farmy wiatrowe: ekologiczna energia, czy szkodliwe warunki dla ptaków

Wiatrak na tężni w Ciechocinku nie dostarczy energii

Szanse i wyzwania

Pierwsze masowe skrzydła wiatrowe na świecie były żaglowe (kształt) i drewniane. Służyły jako siła mechaniczna do mielenia zboża (1850-1950). W latach 1970-1991 używane były pojedyncze akumulatory wiatrowe, lecz dopiero okres 1991-2010 oznacza gwałtowny wzrost użytkowania wiatraków energetycznych na masową produkcję energii. Najwięcej jest ich w Europie. Światowa produkcja energii o mocy 100`000 MW w 2008 roku oznaczała wzrost o 30%.

W Polsce jest duży potencjał na energetykę odnawialną, w tym szczególnie wiatrową, o czym świadczą m.in. zobowiązanie dyrektywą 3x20 (do 2020 udział energii OZE ma wynosić 15-20% z obecnego ok. 0,4), czy ostanie dofinansowanie NFOŚiGW na ten cel (3,5 mln zł w latach 2009-2013).

Poza tak globalnymi zaletami energetyki wiatrowej jak zmniejszenie efektu cieplarnianego, czy technologiczna innowacyjność w całej energetyce, elektrownie wiatrowe mogą oddziaływać na gospodarkę konkretnego regionu. Po pierwsze obniżają cenę energii (koszty światowe energii z wiatru to 8 centów/kWh gdy tylko węgiel jest tańszy i wynosi 5centów /kWh), wpływają inwestycyjnie na odnowienie dróg energetycznych czy transportowych, a nawet mogą się stać atrakcją turystyczną regionu (choć poprzez wpływ na zmianę krajobrazu mają też wielu przeciwników).

Kontrowersje wokół wpływu wiatraków

Uczestnikami prawie każdej inwestycji w farmy wiatrowe są następujące grupy interesów:
● INWESTOR – najczęściej prywatny;
● SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA - mieszkańcy gminy, gdzie ma powstać farma wiatrowa;
● ORGANY ADMINISTRACJI - Burmistrz Gminy i Miasta, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Regionalna Komisja do spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko, Regionalna Rada Ochrony Przyrody, Wojewódzki Konserwator Zabytków itp.
● Dowództwo wojsk lotniczych i obrony powietrznej, Główny Inspektorat Lotnictwa Cywilnego, choć ci już nie muszą udzielać swojej zgody na powstanie wiatraków;
● ORGANIZACJE POZARZĄDOWE (gł. Ekologiczne np. ornitolodzy)

Problemy z elektrowniami wiatrowymi rodzą się już w momencie wyboru ich lokalizacji i skupione są wokół następujących kwestii:
1. ekologicznej bioróżnorodności;
2. wpływu elektrowni na ekologiczne warunki regionu;
3. akustyki i ewentualnych niedogodności dla mieszkańców.

EKOLOGICZNA BIORÓŻNORODNOŚĆ

Chociaż w okresie budowy elektrowni istnieje negatywny wpływ na występującą roślinność, to najwięcej i tak ucierpieć mogą ptaki.
Zwierzęta poruszające się po powierzchni ziemi odczuwają uciążliwość głównie na etapie budowy elektrowni. Hałas, spaliny, drgania i zagrożenia fizyczne ze strony sprzętu budowlanego mogą zmusić je do przeniesienia się na jakiś czas na sąsiednie tereny. W fazie eksploatacji tak negatywne oddziaływania raczej nie powinny występować.
Ptaki - zarówno w okresie lęgowym jak i poza lęgowym – są najbardziej narażoną na negatywne skutki grupą stworzeń. Zagrożenia wobec nich to m.in. śmiertelnością wskutek kolizji z pracującymi siłowniami i/lub elementami infrastruktury towarzyszącej, w szczególności liniami energetycznymi; zmniejszenie liczebności ptaków przez utratę siedlisk lub odstraszaniem ich z okolic siłowni przez infrastrukturę komunikacyjną; czy też zaburzenia krótko- i długodystansowych przemieszczeń.
Stopień oddziaływania na populacje ptaków jest zróżnicowany i zależy głównie od lokalizacji elektrowni wiatrowych. Duże znaczenie ma także wysokość wieży, oświetlenie, średnica wirnika, prędkość wierzchołków śmigieł oraz obecność w pobliżu innych elektrowni wiatrowych. W przypadku dużych ptaków lęgowych (m.in. ptaki drapieżne, bocian czarny) wpływ na nie mają wszystkie elektrownie wiatrowe w promieniu 5 km, a w przypadku koncentracji żerowiskowych ptaków wędrownych (m.in. żurawie, gęsi) te w promieniu 20 km.

REGION – warunki glebowe i wodne

Wiatraki energetyczne mogą oddziaływać na rzeźbę i warunki terenu, na którym są zlokalizowane. Wpływ na wody podziemne polega na lokalnym ograniczeniu infiltracji wody opadowej do gruntu. Ponadto jest konieczne stosowania urządzeń zapobiegających infiltracji do wód podziemnych tworzącego się w czasie eksploatacji oleju transformatorowego.

Oddziaływanie na powierzchnię ziemi istnieje głównie na etapie inwestycyjnym np. przy wykonywaniu wykopów pod fundamenty wież poszczególnych elektrowni (powoduje to konieczność wywiezienia kilkunastu tys. m3 gruntu). Wykopy mają miejsce również przy budowie GPZ oraz przy układaniu kabli energetycznych i telekomunikacyjnych. Na etapie eksploatacji elektrowni wiatrowych i towarzyszącej im infrastruktury technicznej nie występuje raczej oddziaływanie na powierzchnię ziemi i glebę.

W trakcie budowy przedsięwzięcia powstają odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych), ale w trakcie funkcjonowania elektrowni już nie powstają odpady z wyjątkiem niewielkich ilości związanych z pracami konserwacyjnymi urządzeń technicznych. Przy likwidacji konstrukcje elektrowni wymagają złomowania.

AKUSTYKA

Efektem wszystkich prac budowlano- montażowych jest wzrost poziomu hałasu w porze dziennej przez okres przynajmniej kilku tygodni. Podczas pracy elektrowni wiatrowej wytwarzany jest hałas, którego źródło to układ przeniesienia mocy (wirnik - przekładnia - generator) oraz sam wirnik. Hałas generowany jest głównie przez wirnik - a konkretnie przez obracające się łopaty. Na skutek oporów aerodynamicznych łopaty wirując w powietrzu wytwarzają specyficzny hałas. Dodatkowo w starszych konstrukcjach może pojawić się problem hałasu powstającego poprzez pracę generatora, przekładni i innych elementów mechanicznych.

Elektrownie nie wytwarzają dźwięku o dużym natężeniu. W większym stopniu problemem jest jego monotonność i długotrwałe oddziaływanie na psychikę człowieka. Strefą ochronną powinien być standardowo objęty obszar ok. 500m od masztu elektrowni (np. dla urządzenia o mocy 2500 kW)

W fazie budowy zaczyna się też oddziaływanie elektrowni wiatrowej na jakość powietrza: bezpośrednie, ale krótkoterminowe jak np. niewielkie lokalne zapylenie powodowanym wzrostem środków transportu zastosowanych do prac przygotowawczych terenu. Okresowo występuje też podwyższona emisja spalin.

MIESZKAŃCY

Sprzeciw miejscowej ludności wobec lokowania na ich terenie elektrowni wiatrowych wynika najczęściej z niedoinformowania i braku konsultacji inwestorów z zainteresowanymi grupami. Może dotyczyć już kwestii transportu materiałów podczas budowy siłowni wiatrowych, czy też późniejszych przewidywanych oddziaływań jak emisja promieniowania elektromagnetycznego, emisja hałasu, czy efekt stroboskopowy (efekt świetlny polegający na odbijaniu się promieni słonecznych od łopat wiatraków – może być minimalizowany przez zachowanie odpowiednich odległości oraz matowienie urządzeń, jest częstym powodem do narzekań u mieszkańców).

Oceny Oddziaływania na środowisko inwestycji wiatrowych muszą uwzględniać konkretne potrzeby mieszkańców i regionu i odpowiedzieć na szereg pytań np.

„Czy w czasie realizacji, eksploatacji lub likwidacji przedsięwzięcia …
…będą wytwarzane materiały szkodzące zdrowiu ludzi lub mogące budzić obawy wśród społeczeństwa o faktyczne lub domniemane zagrożenie dla ich zdrowia?
… nastąpią zmiany społeczne np. struktura demograficzna, zmiana stylu życia, struktura zatrudnienia?
… będzie oddziaływanie na walory krajobrazowe lub widokowe w okolicy lub też na obiekty rekreacyjne, o znaczeniu kulturowym czy historycznym będące w pobliżu, lub na obiekty wrażliwe np. szpitale?
… będzie ingerencja w tereny dotychczas niezmienianie przez człowieka?
… będzie oddziaływanie na obecne tereny użytkowe np. zabudowa mieszkaniowa, obiekty przemysłowe, handlowe, obiekty turystyczne?
… istnieje ryzyko konfliktów społecznych?
… zostanie zachowana równowaga gospodarcza w regionie, czy będą zmiany na rzecz konkretnej branży (pozytywne/negatywne), czy nie upadnie któraś gałąź przemysłu?
… zmienią się dochody sektora publicznego, struktura dochodów i wydatków?
… czy zmieni się konsumpcja energii i jej koszty dla poszczególnych mieszkańców?
… będą inicjowane nowe inwestycje, które wpłyną na gospodarkę regionu?

Powyższe aspekty są przedmiotem podczas sporządzania oceny oddziaływania na środowisko, która jest wymogiem przy stawianiu farm wiatrowych. Pomocne informacje można także znaleźć w źródłach terenowych:

● MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
● PROGRAMY OCHRONY ŚRODOWISKA (wojewódzkie, powiatowe, gminne)
● USTAWY I ROZPORZĄDZENIA DOTYCZĄCE OOŚ, OCHRONY ŚRODOWISKA, OCHRONY PRZYRODY, ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO, BUDOWNICTWA, ODPADÓW, GOSPODARKI WODNEJ
● BIULETYNY KOMISJI DS. OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
● PRZY PROGNOZOWANIU ODDZIAŁYWANIA NA PTAKI:
- opublikowane dane o występowaniu rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków na terenie badań (monografie ogólnopolskie, regionalne, ekspertyzy, oceny, wyniki inwentaryzacji przyrodniczych), bazy danych wybranych programów badawczych, konsultacje z lokalnymi ekspertami
● Mapy geologiczne Polski wybranych regionów;
● Społeczność lokalna i lokalne organizacje - posiadające informacje na temat lokalnych uwarunkowań, których brak w publikacjach i których nie posiadają eksperci.

Więcej informacji:
Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej
Polskie Towarzystwo Energetyki Wiatrowej w Gdańsku
Ekoenergia
Energie Odnawialne

Tekst:
Katarzyna Kołkowska
Karolina Filipczak
Katarzyna Dulko
Na podstawie zajęć z OOŚ, Politechnika Warszawska