Budynek mieszkalny był jednocześnie dominantą całego założenia, od którego prowadzona była oś kompozycyjna układów kwaterowych, budujących ogród formalny.
Prekursorami piętnastowiecznych ogrodów renesansowych byli Włosi. To oni zapożyczając niejednokrotnie zasady Starożytnego Rzymu tworzyli symetryczne i harmonijne dziedzińce wewnętrzne oraz lokalizowali wille i rezydencje w miejscach z pięknym i rozległym widokiem na okolice. Średniowieczne ogrodzenia zastąpiono pergolami i żywopłotami tworząc regularne, odrębne kwatery obsadzane obrzeżnie strzyżonymi drzewami i krzewami. Wypełniały je grzędy ziół i kwiatów. Bardziej urozmaicone układy wzbogacane były basenami, fontannami, altanami i rzeźbami.
Całe założenie podzielone było na poszczególne elementy, różniące się formą i funkcją, jako przestrzeń prywatna i ogólnie dostępna oraz ozdobna i użytkowa. W najbliższym sąsiedztwie domu, z boku, poza główną osią kompozycji, znajdował się giardino secreto –ogród prywatny, służący właścicielowi willi do wypoczynku i odbywania nieoficjalnych spotkań, miejsce zabaw dla dzieci, otoczony murem bądź ogrodzeniem. Był małym ogrodem ozdobno-użytkowym z kwiatami i ziołami oraz małą fontanną z rzeźbami. Innym elementem należącym do całego założenia, lecz leżącym poza główną osią był ogród użytkowy giardino de semplici, określany jako sad, winnica, ogród ziołowy czy warzywny. Znajdował się zwykle z dala od domu, a wypełniały go regularne kwatery z roślinami uprawowymi i drzewami owocowymi.
Ogród ozdobny, najważniejsza i największa część całego ogrodu, znajdowała się za budynkiem mieszkalnym, na głównej osi kompozycyjnej a jego wielkość i dokładny kształt determinowała bryła budynku. We Włoszech, ze względu na duże zróżnicowanie terenu, wykształciły się trzy podstawowe typy ogrodu ozdobnego: dziedzińcowy, tarasowy oraz kwaterowy.
Pierwszy – ogród dziedzińcowy - nawiązujący do antycznych ogrodów perystylowych, klasztornego wirydarza w średniowieczu oraz arabskiego ogrodu w Hiszpanii, zajmował najczęściej niewielką powierzchnię na planie prostokąta lub kwadratu. Otoczony podcieniami arkadowymi lub murem znajdował się tuż przy budynku mieszkalnym.
Drugi typ ogrodu – tzw. tarasowy - wykorzystywał naturalne spadki lub wzniesienia terenu i umożliwiał obserwację otaczającego ogród krajobrazu. Dzięki temu tworzono ciąg tarasów ogrodowych przy pomocy schodów i ramp, z których pierwszy i główny stanowił połączenie z budynkiem pałacu lub willi, jako parter ozdobny, wejściowy lub dziedziniec. Pozostałe miały charakter ogrodowy z parterem kwiatowym, basenem i wodotryskiem były zakończone pawilonem.
Autor: Beata Dulko