Historia ogrodów cz.4 - Barok

Forma strzyżona

Francuskie założenia barokowe, z których najważniejszym do dziś pozostaje ogród Ludwika XIV, były wzorem dla nowo powstałych bądź przebudowywanych ogrodów w całej Europie. Jednak różnice rzeźby terenu, klimat oraz materiał roślinny spowodowały, iż dostosowywano tylko poszczególne elementy założenia do panujących warunków w danym kraju. Przykładowo w Holandii, gdzie panował wilgotny klimat oraz brak znacznych różnic w rzeźbie terenu spowodowało, iż charakterystycznym elementem założeń ogrodowych były kanały wodne, licznie stosowane aleje i w sposób ograniczony mury, schody, rampy oraz groty.

Na terenie Polski szczególnego znaczenia nabrało dążenie do okazałości i sarmackiego przepychu, podczas gdy w tle pozostało poszukiwanie piękna proporcji i harmonii. Dodatkowo, różnice wynikające z typu kulturalnego, jaki reprezentował magnat, ziemianin czy „schłopiały” szlachcic zaściankowy, były bardzo duże. Ogrody królewskie i magnackie - zamkowe i pałacowe obejmowały odpowiednio pałac lub zamek, ukształtowany przestrzennie wraz z otaczającym dziedzińcem i ogrodem. Poszczególne elementy połączone osią kompozycyjną, obejmowały kolejno: dojazd i bramę wjazdową, dziedziniec, budynek mieszkalny oraz ogród tarasowy lub płaski. Kwatery stosunkowo niewielkie, podzielone były na regularne kwadraty płaskie – w środku ogrodu lub przed pałacem oraz zadrzewione.

Ogrody szlacheckie wyróżniała architektura drewniana, gdyż w siedemnastowiecznej Polsce brakowało innych materiałów budowlanych i dostępne było głównie drewno. Brakowało także wykształconych architektów i ogrodników, a same koszty budowy były ogromne. Jednak dzięki temu, w ciągu XVIII i początkowi XIX wieku wykształcił się nowy styl zwany dworkowym, jako polska odmiana baroku i klasycyzmu.

Przeciętne dwory wiejskie były w większy lub mniejszy sposób złączone z zabudowaniami folwarcznymi. Ich sytuowanie miało duży wpływ na powiązanie dworu z ogrodem. Geometryczne kwatery opierały się na tradycyjnym schemacie, który był co pewien czas aktualizowany względem panującej mody. Ogrody szlacheckie przy dworach starano się zabudować względem założeń magnackich i książęcych, stąd różnice między nimi nie miały charakteru jakości, lecz ilości.

Z początkiem XVIII wieku pojawiają się w Polsce wieloosiowe i wielokierunkowe układy. Powoli zanikały układy kwaterowe. Różnorodne elementy tworzące wraz z dominantą budynku mieszkalnego całość, zostały połączone w obrębie kompozycji ogrodowej rozległymi układami alejowymi, dużymi przestrzeniami leśnymi oraz powierzchnią wodną – ukształtowaną zarówno sztucznie, jak i naturalnie. Tak wielkie założenia o charakterze krajobrazowym w konwencji barokowej zapoczątkowały późniejsze rozwiązania w XIX wieku.

Autor: Beata Dulko